Met blote handen een kuiltje graven in kruimige aarde. Humus ruiken. Goed opletten. Mijten, wormpjes en ander minuscuul bodemleven zien. Voelen hoe de aarde door de handen glipt. Grondcontact; daar wordt een mens gelukkig van.
De bodem leeft. Dit leven bestaat uit een gigantisch web van elkaar voedende organismen. Het begint met organisch materiaal, dat door bacteriën en schimmels verder wordt afgebroken. De schimmels en bacteriën worden belaagd door protozoën, nematoden, arthropoden en andere micro-organismen, die op hun beurt weer voer zijn voor steeds grotere wezens, zoals oorwurmen, duizendpoten en regenwormen.
Dit gigantisch ondergronds web zet organisch materiaal om in vruchtbaarheid: de afbraak van organisch materiaal zorgt er voor dat de mineralen die daarin vastgelegd zijn weer beschikbaar komen voor de wortels van planten. Humus zorgt voor een betere structuur van de grond en houdt vocht vast. De gangenstelsels van wormen zorgen er voor dat de bodem kan ademen en regenwater in de bodem kan infiltreren.
In dat ondergronds web leeft ook de Mycobacterium Vaccae. Onderzoekers van de Universiteit van Bristol onderzochten het effect van deze bacterie op muizen. Wat bleek? De bacterie maakt gelukkig. Muizen die in aanraking kwamen met de bacterie bleken extra serotonine aan te maken. Daardoor konden ze sneller en met minder stress door een doolhof rennen. Onbezorgd door een doolhof rennen is kennelijk alles wat een muis nodig heeft om gelukkig te zijn.
De ontdekking van het serotonine verhogend effect van Mycobacterium Vaccae levert meteen het wetenschappelijke bewijs dat tuinieren gelukkig maakt. Door flink met je handen in de aarde te wroeten snuif je een flinke dosis Mycobacterium Vaccae op en heb je je natuurlijke portie antidepressiva weer binnen. Of het waar is? Ik weet het niet. Het is in ieder geval een mooi verhaal.
In gesprek met minister Wiebes, foto (c) Hollandse Hoogte
Het liedje “Wakker worden!” van Jochem Myjer is bij onze kinderen een grote hit. Als papa en mama te lang in bed liggen, stormen ze de kamer binnen en roepen ze heel hard: “Wakker worden, wakker worden, wakker worden, tjik tjik!” Vanochtend was dat niet nodig. We werden om zes uur wakker van een aardbeving van 3.4 op de schaal van Richter. Het epicentrum lag vier kilometer verderop in het dorpje Westerwijtwerd. In Groningen zijn we al jaren wakker. Nachten lang soms. Terwijl Groningen ontwaakt met de zoveelste aardbeving probeert Den Haag ons in slaap te sussen met papieren beloftes. We gaan jullie schade vergoeden. Ooit. We gaan jullie huizen versterken. Ooit. We gaan een parlementaire enquête houden. Ooit. Jullie krijgen een zak met geld om het gebied weer leefbaar te maken. Ooit. We compenseren de waardedaling van jullie woningen. Ooit.
Groningen heeft geleerd wat de waarde is van Haagse beloften. Niets. De nieuwe aanpak van de schadevergoeding zit muur vast. De versterkingsoperatie ligt stil. De parlementaire enquête is op de lange baan geschoven. De zak geld voor leefbaarheid zit stevig in de handen van lokale bureaucraten en daar is voor burgerinitiatieven in het getroffen gebied maar moeizaam iets uit los te peuteren.
Veiligheid voorop en de gaskraan gaat dicht, dus kan het met de versterking wel een onsje minder, riep minister Wiebes na de beving in Zeerijp. Anderhalf jaar later staat de gaskraan nog steeds ver open, beeft de aarde even hard en is er geen huis veiliger geworden. Dat is hoe de zaken er daadwerkelijk voor staan in Groningen. Wie gelooft dat in Groningen de problemen zijn opgelost mag rustig verder slapen en hopen nooit in dezelfde nachtmerrie wakker te worden.
In Groningen vertrouwen we de overheid niet meer. Te vaak zijn beloften niet nagekomen. Te veel mensen zijn vermalen tussen de bureaucratische molens van de tientallen instanties die zich met schadeherstel en de versterking van huizen bemoeien. Te veel mensen leven in angst.
Niemand in Groningen zal beweren dat er simpele oplossingen zijn. Een overheid die het vertrouwen van haar burgers verliest, verliest ook het vermogen om met diezelfde burgers tot oplossingen te komen. De problemen in Groningen gaan allang niet meer over veilig wonen en versterking van huizen. De onwil en het onvermogen van de overheid om tot een oplossing te komen vormt inmiddels de kern van het probleem. Bij ieder debat over de gaswinning volhardt politiek Den Haag in haar geloof in een papier werkelijkheid en schijnoplossingen voor Groningen. Dringende adviezen, brandbrieven en noodkreten van burgers en bestuurders uit Groningen verdwijnen steevast in de Haagse mist.
Zonder publieke verantwoording komt er geen oplossing voor Groningen, schreef ik afgelopen januari in een opiniebijdrage voor de Volkskrant. Publieke verantwoording raakt het hart van onze democratie. Tot nu toe krijgen opeenvolgende kabinetten de politieke ruimte om ieder jaar een nieuw hoofdstuk aan de ellende in Groningen toe te voegen. Zelfs het zwaarste instrument voor publieke verantwoording, de parlementaire enquête, is naar de toekomst weg gemanoeuvreerd. Een minister of staatssecretaris die het vertrouwen van de Kamer verliest stapt op. Wat gedoe rond een lijstje met cijfers kan daarvoor voldoende zijn, bleek deze week. Politiek is er maar één antwoord mogelijk op de vertrouwenscrisis in Groningen en dat is een brief van de minster-president aan zijne majesteit de Koning. Pas dan geloof ik dat Den Haag echt wakker is geworden en bereid is de politieke verantwoording te nemen voor de ellende die mij om zes uur ’s ochtends met grof geweld het bed uit schudt.
Postscriptum
Dit stuk heb ik woensdagochtend na de beving van Westerwijtwerd geschreven en aangeboden aan de opinieredactie van de Volkskrant. Die besloot het stuk niet te plaatsen. Een dag later trof ik Wiebes in Westerwijtwerd en was ik in de gelegenheid kort met hem van gedachten te wisselen. De strekking van mijn verhaal was hetzelfde: minister, stap op, u bent niet meer geloofwaardig. Voor iedereen is dat beter. Dit moment werd door een fotograaf van Hollandse Hoogte vastgelegd en door de Telegraaf gebruikt als foto bij het artikel Wiebes onder vuur na bagatelliseren aardbeving. Het lijkt me niet onredelijk de persfoto, waarvan ik niet de auteursrechten bezit, op deze wijze van de juiste context te voorzien.
Als ik te veel heb lopen klooien met mijn telefoon of een ander slim aparaat en hij doet het opeens niet meer, dan bestaat er een noodknop. Deze heet “terugzetten naar de fabrieksinstellingen.” Gebruik die knop en het aparaat wordt weer zoals onze lieve Heer in China of Californië het aparaat bedoeld heeft.
Ook de natuur heeft deze noodknop en daar heet die “de slak”. Slakken en andere opruimers ruimen rommel op, zoals verkeerd geïnstalleerde pompoenplantjes, niet afgeharde slaplantjes, te bleke boontjes en door de kou depressieve aubergineplantjes. Ze werken 24/7 om alle fouten die ik maak te corrigeren. Ook en vooral als ik daar niet om gevraagd heb. Als dank voor hun goede diensten voer ik ze graag aan de kippen.
Gezonde groei is de uitgangspositie van de natuur. Als er iets mis is komt dat meestal omdat er een mens aan heeft lopen kloten. Ik probeer er van te leren als de slakken mij op mijn fouten wijzen en in dat leerproces sneuvelt nog wel eens een plant. Heel soms strooi ik nog wat biologische slakkenkorrels. Dat voelt als een soort noodkreet: laat me nog even zelf wat klooien voordat we teruggaan naar de fabrieksinstellingen.
Nectria Galligena
Een gesneuvelde pompoen is klein moestuin leed. Een appelboompje met vruchtboomkanker doet echt pijn. Afgelopen week trof ik in onze fruithaag een boompje aan met deze gevreesde zwamziekte, die in het Latijn Nectria Galligena heet. De directe ooorzaak is infectie van een beschadiging aan de bast door sporen van de zwam. Deze beschadigingen kunnen optreden door snoeien, hagel, bloedluis, schurende takken, binddraden, etc. Het is een wond- en zwakteparasiet, die vooral toeslaat als bomen om de een of andere reden verzwakt zijn. Het ene ras is er meer vatbaar voor dan het andere. De kwaliteit van de grond speelt een rol, overmatige stikstofbemesting ook.
Wat heb ik fout gedaan? Om te beginnen deugt het concept van de fruithaag met in palmet en waaier gesnoeide boompjes natuurlijk niet. Bomen leiden veroorzaakt stress bij de planten. Ze groeien ingesnoerd aan draden en bamboestokken en kunnen zo niet de optimale groei zoeken die ze van nature willen. De beschadiging is waarschijnlijk ontstaan door het schuren van een van de binddraden. Daar begint de ellende, met de tuinier die de natuur zijn wil op wil leggen. Naast deze stress hebben we vorig jaar nogal een extreem jaar gehad qua droogte en natheid. Meer extremen is meer stress. De keuze voor het ras valt ook wat ongelukkig uit. Het is een Brabantse Bellefleur en die is volgens de literatuur wat meer gevoelig voor Nectria Galligena, vooral op de kleigrond waar wij op tuinieren. De fruitbomen krijgen ruim compost en mulch om de structuur van de grond te verbeteren, maar dit is op klei een proces van lange adem. De schep verteerde potstalmest in het najaar was waarschijnlijk te veel stikstof. Kortom: een optelsom van foutjes, ongelukkige keuzes, omstandigheden en tuinieren tegen de natuur in.
Behandeling
Brabantse Bellefleur met wondbalsem
Dat was de diagnose. Nu de behandeling. De infectie zat midden op de stam, net na de tweede “etage” zijtakken van de palmet en zat bijna helemaal rondom de stam. Als de infectie helemaal rondom de stam zit, dan wordt de sapstroom doorbroken en sterft alles boven de geïnfecteerde ring af. Ingrijpen dus, met het risico driekwart van het boompje te verliezen. Met een scherp mes heb ik de infectie tot op het gezonde kernhout weggesneden. Het minst geinfecteerde deel heb ik laten zitten om een sapstroom naar de rest van het boompje over te houden. Helemaal gezond was het niet, maar het was kiezen voor het minst kwade. Dergelijke drastische ingrepen doe je normaal als de plant in rust is, dus in het najaar of de winter. Naar mijn inschatting hadden we deze tijd nu niet. De snoeiwond heb ik afgedekt met een geimproviseerde wondbalsem.
Boombalsem
Deze balsem heb ik gemaakt door ongeveer vier delen gesmolten bijenwas op een deel zonnebloemolie te mengen. De was sluit wond goed af en heeft van nature een zuiverende en desinfecterende werking. De olie is om het geheel iets smeerbaarder te maken. In gangbare boomwondbalsem recepten kom je naast was terpentine, hars en pek tegen. In plaats van terpentine leek me zonnebloemolie een iets minder agressieve weekmaker voor de was. Aanbrengen met een schone kwast en hopen dat de patient het overleeft.
Lessen…
Of het gaat helpen? Ik weet het niet. Het zou zo maar kunnen. De kans dat we een groot deel van het boompje gaan verliezen schat ik hoger in. Het is een noodgreep die ik uiteraard liever niet had toegepast. Maar wel een om van te leren. Naast de Brabantse Bellefleur leid ik een Court Pendu Plat. Deze staat uitbundig te bloeien. Een mooi oud appelras dat net als zijn Brabantse buurman gevoelig is voor dezelfde ziekte. Een wereld van verschil. Ander ras, zelfde bodem, zelfde manier van leiden en snoeien, een standplaats die een fractie meer zon en minder wind vangt, twee jaar eerder geplant. Ergens zit een les, alleen welke?
Mijn vrouw imkert. Vorige jaar volgde ze de basiscursus bij de Nederlandse Bijenhouders Vereniging en kwam er een bijenvolk. Dit volk staat bij vrienden in het dorp in de tuin. De kinderen gaan vaak met mama mee om bij de bijen te kijken. Tijd voor een update.
Dit is het eerste seizoen dat je zelfstandig imkert. Spannend?
Ja, best wel. Je bent nu niet meer met het clubje cursisten, waarin je alles bespreekt. Ik moet nu alles zelf aangaan en oplossen. Daardoor ga ik ook meer op mijn eigen gevoel af.
Hoe is het met de bijen?
Ze zijn uitstekend de winter doorgekomen. De kast zit vol bijen en de koningin is goed aan de leg. Ik zie broed in alle stadia en het is nu vooral opletten dat ze genoeg ruimte houden. Door gebrek aan ruimte zouden ze eerder kunnen gaan zwermen. De tweede honingkamer staat er net op; daarmee geef je ze de ruimte.
Waar vliegen de bijen momenteel op?
De paardebloemen zijn net uitgebloeid. Nu is het vooral meidoorn, appels en kruiden. Vroeg in het voorjaar hebben we de kers en wilg gehad. Iets buiten het dorp staat de koolzaad in bloei. De kasten staan er niet direct naast, maar die velden liggen wel binnen de afstand die ze kunnen vliegen.
De kinderen gaan graag mee om mama te helpen, is dat wel vertrouwd?
Ja hoor, ze hebben van nature een fascinatie voor kleine beestjes. Ze dragen een goed beschermend pak en weten wat ze moeten doen als er iets gebeurt wat ze eng vinden. Daan (7) vindt het soms wat indrukwekkend, vooral de hoeveelheid bijen. Lotte (5) is wat onbevangener en is soms meer bezig met filmen en foto’s maken dan met de beestjes.
Welke keuzes heb je het afgelopen seizoen gemaakt?
Ik heb ze met veel eigen honing en suikerwater de winter ingestuurd. Ik vond het belangrijk dat het volk krachtig de winter inging. Dit seizoen verwacht ik wel iets meer honing af te nemen. Met een paar weken hopen we voor het eerst te slingeren dit seizoen.
Hoeveel honing kunnen we verwachten?
Dat weet ik niet precies; dat hangt ook van het weer af. De afgelopen weken was het erg koud. Misschien een pond per raam en dan twee honingkamers… 10 kilo? De honing oogst is een mooi bijverschijnsel, maar niet mijn belangrijkste drijfveer. Het imkeren geeft me rust en verbindt me op een hele basale manier met de natuur. Ik heb echt het idee dat we samenwerken, de bijen en ik; dat we het samen doen.
Samenwerken? Amehoela. Jij besteelt ze van hun honing.
Niet waar: ze huren mijn pand! Het is een eerlijke ruil. Zij krijgen een fijn onderkomen en voldoende voedsel voor de winter en ik let op ze. Dat is soms best spannend. Laatst had ik het idee, dat ik een zwermcel over het hoofd had gezien, waardoor ik een verhoogd risico op zwermen bespeurde. Je leert meebewegen met de natuur. Een andere imker zei me: als ze het zwermen eenmaal in hun hoofd hebben dan kan je het alleen maar laten gebeuren. Vervolgens moet je kijken hoe je daar weer mee omgaat.
In het bijenvolk maken vrouwen de dienst uit, terwijl het bijenhouden vooral een mannenwereld is. Klopt dat?
Imkeren heeft wel een beetje het imago van een oudere mannen hobby, maar er zijn gelukkig steeds meer vrouwen die zich er voor interesseren. Mijn clubje op de cursus bestond voor de helft uit vrouwen.
De Armeense ambasadeur schenkt een goed glas, Foto CC-BY-SA Phillip Maiwald
Het is voorjaar en bijna alles heeft haast. De bonen die ik voortrek in de kas beuken zich een weg naar boven. De peer, pruim en kers zijn al weer uitgebloeid en laten de eerste vruchtbeginselen zien. De bijen zijn druk bezig hun tweede honingkamer te vullen. Met een paar weken kunnen we slingeren. De beukenhaag en de es zijn wat trager, net als het appelboompje van het oude ras Court Pendu.
De meeste haast heeft nog wel de druif. Als de knoppen van de druif het wolstadium verlaten en openbreken verschijnt in rap tempo het ene na het andere blad. Na een paar bladeren is de eerste aanzet voor de bloemetjes te zien. Deze ontwikkelen zich later tot trossen druiven, die na een mooie zomer zo in de loop van augustus, september beginnen te rijpen.
De druif zet aan tot bloei
Gelukkig dat er supermarken zijn, waar je nu al een bakje pitloze druiven kan kopen, die in een plastic bakje per koelschip of vliegtuig van de andere kant van de wereld zijn aangevoerd. Vier de lente! Zo heet dat in de reclame van onze nationale grootgrutter. In de aanbieding, met een tros tomaten, nog zo’n typische lentevrucht. Moet een boeiende kantoortuin zijn, daar op de afdeling marketing.
Technologische devolutie
Nu is september nog ver weg. De enige manier om nu alvast van die druiven te genieten is door een glaasje rood van de oogst van vorig jaar in te schenken. Wijn is verse druiven in mei voor wie niet kan wachten tot september. Eerlijk gezegd vind ik druiven in hun geconserveerde vorm lekkerder dan vers. Qua complexiteit en diepgang ken ik weinig dat zo smaakvol is als wijn. Daar steekt een bakje pitloze druiven echt lullig bij af. Een product pitloos noemen en claimen dat het vooruitgang is; ik noem het degeneratie. Druiven in mei. Het is een soort omgekeerde technologische revolutie: heel veel technologie en energie inzetten om een probleem om te lossen dat 80 eeuwen geleden reeds is opgelost met een superieur concept.
Druivenblad recepten
Ondertussen groeien de druivenranken lekker door. De trossen komen alleen op nieuw hout. Vandaar dat we afgedragen ranken in het najaar of de winter wegsnoeien. Als de nieuwe rank twee potentiele trosje heeft gaat de top er af. Wat er aan wilde zijscheuten opkomt nemen we ook weg. De konijnen zijn dol op dit soort groen. Je kan het natuurlijk ook in de keuken gebruiken. Er zijn legio mogelijkheden voor jong druivenblad. Bijvoorbeeld een handje vol door een salade of geblancheerd en gevuld met iets hartigs als dolma. Internet staat vol met prima dolma recepten. Nog een optie: een jong blad om een stukje jongbelegen geitenkaas vouwen en dan voorzichtig aan beide kanten bakken tot de kaas gesmolten is.
