Categorie: propageren

Het is de tweede Koningsdag op rij zonder vrijmarkt. Normaal sta ik op 27 april met tomatenplantjes op de vrijmarkt in Loppersum. Voor de vaste klanten en de verkoop langs de weg heb ik wel wat planten staan, maar die hebben het moeilijk. Een koud voorjaar. De helft van de nachten nachtvorst. Stevige hagelbuien die drie, vier dagen aanhouden. Ouderwets aprilweer, waar wij bleke kasplantjes niet meer aan gewend zijn.

Ik moet toegeven dat ik er flink chagerijnig van kan worden. Geduld in het voorjaar is nu eenmaal niet mijn sterkste kant. De hele winter wacht ik tot ik weer los mag. In maart begin ik met de tomaten. Dat is vroeg, maar geeft bij een normaal tot mild voorjaar prima planten op 27 april, zonder dat daar een warmgestookte kas voor nodig is. Een paar nachten met lichte vorst overleven ze wel in de koude kas. Sterker nog, daar worden ze hard van.

Dit jaar hebben de tomatenplanten het moeilijk gehad. Normaal heb ik amper uitval van planten. Nu zit ik op zo’n 15% klimaatslachtoffers. Het weer kan ik moeilijk de schuld geven. Uiteindelijk ben ik degene die verzint dat hij al in maart met zijn tomaten in de weer wil. Volgend jaar beginnen we twee weken later. Aan de andere kant laat zo’n koud voorjaar ook zien welke tomatensoorten relatief meer en minder gevoelig zijn voor zo’n koude, stressvolle start. Extremistan is er om van te leren.

Een paar observaties

Om te beginnen de kas. Mijn doe-het-zelf kas is de afgelopen jaren flink gebutst geraakt. Het is een mooi ding, maar hij loopt na acht jaar op zijn laatste benen. Bij het ontwerp heb ik een paar fouten gemaakt, die de kas wat meer natuurlijke ventilatie geven dan de bedoeling is. Dat is mooi in een extreem hete zomer, maar een nadeel in een koud voorjaar.

De tocht in combinatie met de schaduw van de buren zorgt voor verschillende in microklimaatjes in de kas. Ik heb de indruk dat vooral deze microklimaatjes bepalend zijn geweest voor het verschil in de mate waarin de plantjes de kou van het voorjaar het hoofd hebben weten te bieden. Ook het soort potje waar ze in staan draagt bij aan dit microklimaat. Klein potje, lager bij de grond, meer kou, groter potje, hoger van de grond, minder kou.

Dit effect van microklimaat is nog sterker bij de mobiele aardappels die al de hele maand april in cementkuipen buiten staan. Alleen de bakken die onbeschut tegen de noordenwind staan hebben noemenswaardige vorstschade opgelopen. Die schade is vooral ontstaan door de vier dagen hagel aan het begin van de maand.

De tomatensoort lijkt invloed te hebben, maar minder dan ik had verwacht. Twee soorten die ik nog maar één of twee jaar zelf vermeerder hebben op het oog meer last van de kou gehad en ook de uitval zat vooral bij deze twee soorten. Maar ook bij de soorten die ik al langer zelf vermeerder zijn er kleine verschillen, die op het oog op de soort zijn terug te voeren. De vleestomaten Purple Calabash en Black Seaman ogen me net wat vitaler dan de rest.

Alles bij elkaar is zo’n koud voorjaar misschien ook weer een geluk bij een ongeluk. De planten die de koude start in onze kas hebben overleefd, leveren het zaad voor de planten van volgend jaar en dat maakt ze net weer een tikje robuuster en meer aangepast aan onze lokale omstandigheden. Een plant die nooit wat meemaakt heeft geen karakter. Dat proef je. Toch had iets minder karakter dit voorjaar ook wel gemogen.

Na drie jaar wekelijks bloggen heb ik dit jaar de teugels iets laten vieren.  Een blogpost kost me gemiddeld een halve dag met uitschieters naar boven en beneden. Met de kinderen weken lang in het thuisonderwijs en een reeks andere klussen werd het me wat te veel. Niet dat er niks te schijven viel. Genoeg beleefd in de tuin, de keuken en op het nieuwe land.

Hoe om te gaan met kippen, konijnen en olijfbomen bij min 15? De ontdekking van risotto, maar dan anders. De geboorte van vier kuub slootmaaiselcompost, slaketende slakken, kippenkroos en andere avonturen.

We pakken de draad weer op bij fruitbomen. Rond het huis hebben we zes appelboompjes, drie peren, drie pruimen en twee kersenboompjes staan. De meeste zijn kleine boompjes op een zwak groeiende onderstam, naast een hoogstam en een halfstam. Meer kon ik er echt niet kwijt en eigenlijk is dit al veel te veel voor de ruimte die we rond het huis hebben.

Met een nieuwe stuk land is er ruimte voor nieuwe bomen. Met jonge bomen is het net als met voedsel; je kan ze bij de bomensupermarkt, de  bomenspeciaalzaak of de lokale bomenboer kopen. De meeste bomen die we hebben komen van de bio-dynamische kwekerij De Vrolijke Noot.

Nu kan je fruitbomen natuurlijk ook zelf laten groeien. Bij klein fruit zoals bessen en bramen is dat heel simpel: je snoeit een jonge tak af, die steek je in de grond en daar schiet hij vanzelf wortel.

Bij fruitbomen is dat lastiger. Die schieten niet zo snel wortel. Ook brengen spontane, wilde wortels niet per se de beste eigenschappen in een appel of peer naar boven. Daarom gingen kwekers de eigenschappen van twee bomen combineren door ze letterlijk op elkaar te laten groeien: een onderstam met de gewenste groei eigenschappen en een bovenstam met het gewenste fruitras.

De onderstam is bepalend voor de groeikracht van de boom. Je hebt zwakkere, middelmatige en sterke groeiers. Bij fruit telen is de combinatie van de eigenschappen van de onderstam, het fruitras en de bodemgesteldheid van belang.

Met nieuwe ruimte voor fruit leek het mij een mooie uitdaging zelf eens wat fruitbomen te enten. Voor mijn doe-het-zelf fruitbomen kwam ik uit bij wat zwakker groeiende onderstammen. M26 voor de appels, St. Julian A voor de pruimen en Kwee Adams voor de peren. Deze heb ik bij een kweker besteld. De eerste werden deze week geleverd. Op deze onderstammen heb ik diverse fruitrassen uit de tuin geënt.

Enten is een secuur werkje. Een tak is opgebouwd uit verschillende lagen. Eén van die lagen, het cambium, is in staat om te groeien. Door het cambium van de ent op het cambium van de onderstam te zetten kunnen deze met elkaar vergroeien.

Voor het enthout gebruik je eenjarige twijgen. Dat is het hout dat zich het afgelopen jaar gevormd heeft. Deze zijn gemakkelijk te herkennen. Ze hebben nog geen vruchtknoppen en vaak is de groeiring, de plek waar het eenjarige hout overgaat in het hout van het jaar daarvoor, goed zichtbaar.

Twijgen die je voor enten wilt gebruiken moeten nog volledig in ruste zijn, dus dit is een klus om uit te voeren voor de sapstroom eind maart op gang komt. Ook is het van belang dat de enttwijgen dezelfde diameter hebben als de onderstam.

Er zijn verschillende ent technieken. Een goed scherp mes is onontbeerlijk. Wikipedia heeft een aardig overzicht. Ik ging voor een redelijk recht toe recht aan schuine ent, die ik met gastape aan elkaar heb bevestigd. Van het enthout snoei je terug tot ongeveer drie knoppen.

De geënte boompjes heb ik een mooie tijdelijke plek in de moestuin gegeven.  Nu is het afwachten of de ent geslaagd is.

Wordt vervolgd…

PS

Voor wie meer wil weten over onderstammen, fruitrassen, bestuivers, snoeitechnieken, etc. is de website van de boomgaard Langeveld in Kruishoutem een interessante plek.

“Het was de hele tijd februari en dan ineens is het floep… maart!” vertelde Anton Dingeman, de tamelijk briljante cartoon van Pieter Geenen mij vanochtend in Trouw. Heel lang suddert de winter door en ineens is het maart. De start van een nieuw seizoen in de tuin. Zaaien! En niet zo’n beetje ook.

In januari had ik al een voorschot genomen op het voorjaar met twee bakken extreem vroege aardappelen in de kas. Dit steken al een aardig eind boven de grond en genieten net als ik van elk uurtje zonneschijn tussen de buien door.

Gister heb ik flink gezaaid. Tomaten en pepers binnen in de zaaibakken in de vensterbank. Peulen, capucijners, tuinbonen, witte kool en rode bieten in zaaitrays in de kas. Plantuitjes in de verhoogde bakken in de tuin.

Zaaien is niet zo ingewikkeld. De natuur is een paar miljard jaar bezig geweest met uitvogelen hoe een plant zich het beste voort kan planten. Als mens kunnen we daar niet zoveel aan toevoegen en het meeste dat we toevoegen zijn lapmiddelen om de kwalijke gevolgen van ons geklooi op te lossen.

Zaaien begint natuurlijk met een zaadje. Als de omstandigheden goed zijn, wordt dat ding wakker en gaat het vanzelf groeien. Aarde, water, een beetje warmte, soms een beetje licht; dat zijn de belangrijkste ingredienten om een zaadje wakker te schudden.

Nu is het ene zaad het andere niet. Ik heb eerder al eens wat bespiegelingen aan kiemkracht gewijd. De zaden van het vorige seizoen die ik zelf bewaard heb vindt ik meestal het meest levenslustig.

Aarde is het tweede ingrediënt. Voor alle zaden kleiner dan een erwt gebruik ik een mengsel van potgrond met een flink deel grof zand. Bij grotere zaden meng ik door dat mengels nog wat compost van onze composthoop. Voordeel van deze compost is dat het meer bodemleven bevat dan potgrond, dat over het algemeen akelig steriel is. In onze compost zitten vaak nog wat onverteerde zaden van grasjes en onkruidjes. Bij groter spul, zoals erwten en bonen, vind ik dat niet zo erg. Bij kleine zaailingen zijn die verstekelingen hinderlijk en dan neem ik het gebrek aan leven in de potgrond op de koop toe.

Hoe diep moet je zaaien? Een goede vuistregel is een tot anderhalf keer zo diep als het zaadje groot is. Een dikke tuinboon mag best een paar centimeter. Een klein kool zaadje hoeft helemaal de grond niet in, maar vindt het prima om afgedekt te worden met een paar milimeter grof zand.

Zonder water geen groei. De verhuizing van een droog zakje naar een vochtig bedje is voor veel zaden voldoende om wakker te worden. Teveel water is ook weer niet goed, want dan kan de boel gaan rotten. Goed vochtige grond bij het zaaien is meestal voldoende water om de zaden te laten ontkiemen. Water geven hoeft dan pas als de plantjes boven komen.  Kweekbakken binnen willen wel eens sneller uitdrogen; zeker als ze zoals bij ons boven de radiator staan. Een neveldouche om de twee à drie dagen is dan voldoende. Zorg wel voor ventilatie, anders gaat de boel schimmelen.

Licht en warmte, dat verschilt nogal van plant tot plant. Koukleumen zoals tomaten, paprika’s en aubergines beginnen binnen op de vensterbank onder glas. Dan hebben ze het al snel warm genoeg om wakker te worden. Daarna is licht de grootste uitdaging. Pal voor het raam; bij voorkeur op het zuiden. Anders krijg je van die lange, iele zaailingen, die wanhopig groeien naar het licht en na twee weken moedeloos en verzwakt hun kopjes laten hangen.

Robuuster spul, zoals erwten, kan al in februari in de koude kas of onder glas. Een hoekje kippenvoer met capucijners, dat ik in januari in een hoekje van de kas bij wijze van experiment heb uitgestrooid onder een flinke mulch laag stro komt al prima boven.

Met een onverwarmde kas of koude bak kan je het zaaien dus flink vervroegen. Voor planten die wat vorst kunnen verdragen is dat prima te doen. Bij planten die minder vorst kunnen hebben bijft het gokken. Min twee of min drie gaan mijn extra vroege aardappels in de kas wel overleven. Bij min vier of vijf wordt dat al spannender. Afdekken met hooi of stro en hopen dat het geen min zeven wordt, is dan de strategie. Tot de ijsheiligen half mei vertrokken zijn blijft die kans op vorst aanwezig.

Het gros van de aardappels mag dus nog even wachten. Met twee a drie week gaan de vroege rassen de grond in. Begin april de late. Pompoenen, courgettes, bonen, komkommers, daarvoor is het allemaal nog veel te vroeg.

Maar voor het zelfde geld is het met een paar weken april. Dat weet je maar nooit. En misschien dat het daarna ook al weer snel mei is.